´Er gaat veel tijd voorbij voordat wat ooit werd uitgewist weer aan het licht komt.´

Patrick Modiano (openingszin van zijn boek Dora Bruder)

​

​

​

 

De Stichting Friese Weiden en Zuid-Afrikaanse Beesboerderyen is op 28 november 2021 opgericht. Het is een initiatief van schrijver, journalist en onderzoeker Froukje Santing.

​

In het Fries Museum in Leeuwarden bezocht ze de tentoonstelling Ferhaal fan Fryslân: honderd verrassende objecten en documenten uit de eigen collectie die elk een deel van de geschiedenis van de provincie belichten. Aangekomen bij de brieven van Friezen die naar de Verenigde staten en Canada waren geëmigreerd, joeg een onzichtbare hand haar terug naar de zolder van haar beppe Janke op de Dille in Oosterwierum. In haar kinderjaren had ze daar menig uurtje doorgebracht en er ooit een boek - zo’n ingebonden exemplaar met een kaft van groen linnen – gevonden, met op het schutblad een tekst in kroontjespenletters: ‘Boerenoorlog 1903’.

​

Haar kinderlijke fantasie was er destijds behoorlijk door op hol geslagen. Ze nam aan dat pake Gerben (1883-1942), een arme melkknecht uit de Greidhoeke, in die Boerenoorlog had gevochten. Waarom lag dat boek, waarvan ze zich de titel niet kan herinneren en dat is zoekgeraakt, anders op die zolder? Duizenden kilometers verwijderd van de plek in Zuid-Afrika waar de van oorsprong Hollandse boeren in die oorlog zwaar hadden geleden. Van de verschrikkingen en ontberingen had ze als kind natuurlijk nog geen weet. Laat staan dat ze wist dat de Boerenoorlog in 1902 al was beslecht.

​

Die dagdromen kwamen een half leven later in het Fries Museum in Leeuwarden plotsklaps weer tot leven. Was pake Gerben daadwerkelijk naar Zuid-Afrika gereisd? Niet als soldaat, maar misschien wel als landverhuizer. Probeerde ook hij, net als vele andere Friezen in die tijd, de armoede in het heitelân te ontvluchten? Maar waarom waren er in het Fries Museum en elders dan geen brieven gearchiveerd van Friese emigranten die naar Zuid-Afrika waren vertrokken? Wees de krabbel in dat boek op de zolder van beppe Janke mogelijk op een ander historisch feit?

​

Ze dook in het online archief Alle Friezen van Tresoar in Leeuwarden en ontdekte dat haar pake Gerben zich in november 1911 daadwerkelijk uit had laten schrijven uit gemeentelijke basisadministratie van de toenmalige gemeente Baarderadeel met bestemming Zuid-Afrika en in de zomer van 1914 was hij via Duitsland teruggekeerd. Na veel vijven en zessen vond ze zijn gegevens op passagierslijsten. In november 1911 was hij via Southampton naar Kaapstad gevaren en in het vroege voorjaar van 1913 vanuit Mozambique alweer naar Southampton teruggereisd. Met grote waarschijnlijkheid was hij naar Zuid-Afrika gegaan om er als melkknecht op een beesboerdery te werken.

 

Naarmate ze zich meer en meer in de plattelandshistorie aan het begin van de twintigste eeuw van de Greidhoeke, het weidegebied van Friesland, verdiepte, besefte ze dat ze twee vergeten verhalen op het spoor was: dat van haar pake Gerben, een melkknecht die vermoedelijk met een contract op zak naar Zuid-Afrika was vertrokken en dat van het Friese fokvee dat al vanaf 1880 de oversteek naar Zuid-Afrika maakte. Twee verhalen die nauw met elkaar waren verweven. Het Friese fokvee had zich daar nooit zo sterk kunnen ontwikkelen als Friese melkknechten als haar pake Gerben niet bereid waren geweest om hun kennis en ervaring op Zuid-Afrikaanse beesboerderyen te delen met de boerenknechten daar.

​

Om te voorkomen dat dat deel van de Friese plattelandshistorie voor altijd tussen de naden van de (Friese en Nederlandse) geschiedenis zou wegglippen, is de Stichting Friese Weiden en Zuid-Afrikaanse Beesboerderyen opgericht. Om verder onderzoek mogelijk te maken en om die kennis op tal van manieren voor een breed publiek te ontsluiten.